otistik çocukların eğitimlerinde faydalı ipuçları

Otizmli kişilerin çoğu görsel düşünürdür. Ben de resimlerle düşünürüm. Dili kullanarak düşünmem. Tüm düşüncelerim hayalimde dönen video kasetler gibidir. Resimler benim öncelikli dilimdir, kelimeler ise ikinci sırada gelir. Adlar en kolay öğrenebildiğim kelimelerdir çünkü zihnimde resimlendirebilirim. “Aşağı” ya da “Yukarı” gibi kelimelerin öğrenilebilmesi için öğretmen bunları çocuğa canlandırarak göstermelidir. Örneğin bir oyuncak uçağı masadan havalandırarak “yukarı” kelimesini söyleyebilirsiniz. Bazı çocuklar, yukarı ve aşağı kelimelerinin yazılı olduğu kartlar uçağa iliştirildiğinde daha kolay öğrenebilir. Uçak havalandığında yukarı yazılı kartı, yere indiğinde de aşağı yazılı kartı uçağa iliştirin.Uzun dizinlerden oluşan sözel komutlardan kaçının. Otistik kişiler sıralamayı hatırlamada problem yaşarlar. Eğer çocuk okuma biliyorsa komutları bir kağıda liste şeklinde yazın. Ben de aşamaları hatırlayamam, örneğin bir yer tarif edildiğinde ancak üç basamağını anlayabilirim. Üç basamaktan fazla tarifler yazılmalıdır.Aynı zamanda telefon numaralarını da hatırlamak da zorluk çekiyorum, çünkü onları da zihnimde resimlendiremiyorum. Otistik çocukların çoğu çizimde, sanatsal alanlarda ve bilgisayar programlamada başarılıdır. Yeteneğin olduğu bu tür alanlar desteklenmelidir. Çocuğun yeteneklerini geliştirmenin üstünde durulmalıdır. Gelecekte iş hayatında kullanılmak üzere bu tür yetenekler beceriye dönüştürülebilir. Otistik çocukların çoğu bir konuya saplantılı olurlar., tren ya da haritalar gibi. Bu tür saplantılarla başa çıkmanın en iyi yolu bunları okul çalışmalarını ya da genel olarak eğitimlerini motive etmek için kullanmak olacaktır. Eğer çocuk trenleri seviyorsa okuma ve matematik öğretmede trenleri kullanın. Trenle ilgili bir kitap okuyun ya da içinde tren geçen problemler çözün. Sayıları öğretmek için somut görsel metotlar kullanın. Ailem bana sayıları öğrenmemde yardımcı olsun diye bir oyuncak almıştı. Bu oyuncak birden ona kadar sayılar için her biri farklı uzunlukta ve renkte bloklardan oluşan bir setti. Bunun sayesinde toplamayı ve çıkarmayı öğrendim. Kesirleri öğretmek için de öğretmenim bana dört parçaya ayrılan ağaç bir elma ve iki parçaya ayrılan ağaç bir armut vermişti. Bunlar sayesinde de yarımları ve çeyrekleri öğrendim. Sınıfta en kötü el yazısı olan bendim. Otistik çocukların çoğunun el motor kontrolünde problemleri vardır. Akıcı el yazısı bazen çok zor olmaktadır. Bu çocuğun moralini bozabilir. Bu moral bozukluğunu azaltmak için çocuğun yazı yazmaktan zevk almasını sağlayın. Mesela bilgisayarda yazmasına izin verin. Bu el yazısına kıyasla çoğu zaman daha kolay olacaktır.Bazı otistik çocuklar okumayı hecelerle daha kolay öğrenirken, bazıları da kelimelerin bütününü ezberler. Ben hecelerle öğrendim. Ekolalisi çok olan çocuklar genellikle kartlar ya da resimli kitaplar kullanılarak öğretilebilirler, böylece resimler ve adlarının yazılışları birleştirilmiş olur. Resmin ve kelimenin yazılışının kartın aynı yüzünde olması önemlidir. Kelimeleri öğretirken çocuk kelimeyi telaffuz edişinizi, resmi ve yazılışını aynı anda görmelidir. Bir fiili öğretirken ise, örneğin “zıpla” yazılı kartı tutmalı, zıpla derken de aynı anda zıplamalısınız. Çocukken okul zili tıpkı bir dişçi aletinin sinire değdiğinde verdiği acı gibi kulaklarımı acıtırdı. Otistik çocuklar kulaklarını acıtan seslerden korunmalıdır. Bu tür korku uyandırıcı sesler olumsuz davranışlara sebep olabilir. Bazı durumlarda özel bir sese karşı olan duyarlılığı, örneğin itfaiye aracını sireni, bir ses bandına kayıt yapılarak hassasiyeti azaltmada kullanılabilir. Bu bant aracılığıyla çocuğun sesle tanışmasına, ve giderek sesin volümü artırarak çocuğun bu sese alışmasına yardımcı olunabilir. Kontrol çocukta olmalıdır. Bazı otistik kişiler de görsel karışıklıktan ya da florasan ışıklarından rahatsız olmaktadır. 60 devirli elektriğin kırpışmalarını görebilmektedirler. Bu problemi çözmek için çocuğun çalışma masasını pencere kenarına yerleştirin ya da florasan lambalar kullanmayın. Eğer bu lambaları bertaraf edemiyorsanız mümkün olduğunca yeni ampuller kullanın çünkü yeni ampuller daha az titreşim yapar. Florasan ışıklarının kırpışma etkisini azaltmak için çocuğun masasının yanına eski model bir akkor ışık ampullu ( güneş ışığına eş değer ışık, örneğin stat ışıkları ) lambada koyabilirsiniz. Her zaman hareketli olan ve yerinde duramayan hiperaktif çocuklar ise, ağırlık bağlanmış bir ceket ya da yelek giydirilerek sakinleştirilebilirler. Elbisenin yapacağı baskı çocuğun sinir sisteminin yatışmasına yardımcı olacaktır. En iyi sonucu almak için bu ceket yirmi dakika giydirilmeli ve arada birkaç dakikalığına çıkarılmalıdır ki sinir sistemi buna alışsın. Bazı otistik bireyler, eğer öğretmen bir salıncakta sallanıp ya da bir örtü yardımıyla onu yuvarlayıp karşılıklı bir etkileşim gerçekleştirirse daha iyi tepki verirler ve göz kontağı ile konuşma daha gelişir. Sallanmakla ya da örtünün baskısıyla oluşan duyusal girdiler bazen konuşmayı geliştirmeye yardım eder. Sallanma her zaman eğlenceli bir oyun olarak uygulanmalıdır, hiçbir zaman zorlanmamalıdır. Bazı çocuklar ve yetişkinler konuşmalarına oranla daha iyi şarkı söylerler. Kelimeler ve cümleler onlara şarkı şeklinde söylediğinde daha iyi yanıt verirler. Sese aşırı duyarlı bazı çocuklarda ise öğretmen alçak sesle fısıldayarak konuşursa daha iyi yanıt alınabilir. Sözel olmayan bazı çocuk ve yetişkinler ise görsel ve işitsel girdileri aynı zamanda işleyemezler. Tek kanallıdırlar da denilebilir. Aynı anda görüp duyamazlar. Aynı zamanda hem bakıp hem de dinlemeleri istenmemelidir. Ya görsel olarak bir görev verilmeli ya da işitsel komut kullanılmalıdır. Olgunlaşmamış sinir sistemleri eş zamanlı görsel ve işitsel girdileri işlemede yetersiz kalır.Daha büyük yaştaki görsel olmayan çocuklarda ise dokunma genellikle en güvenilir duyudur. Dokunarak hissetmek onlar için daha kolaydır. Harfler, plastik harflere dokunmaları sağlanarak öğretilebilir. Günlük programlarını, aktivite programından birkaç dakika önce objelere dokunarak daha iyi öğrenebilirler. Örneğin yemekten 15 dakika önce tutması için kaşık verin. Araba ile gezintiye çıkmadan birkaç dakika önce oyuncak bir araba tutturun.Bazı çocuk ve yetişkinler klavye bilgisayar ekranına yakın yerleştirildiğinde daha rahat öğrenebilirler. Bu kişinin ekranı ve klavyeyi aynı anda görmesini sağlayacaktır. Bazı kişiler bir tuşa bastıktan sonra ekrana bakıp bakmamaları gerektiğini unutmaktadırlar.Sözel olmayan çocuk ve yetişkinler, bir kart üzerinde resmi ve kelimenin yazılışını görerek, resimleri ve adlarını daha kolay ilişkilendirebilirler. Bazı bireyler çizimleri anlayamadıkları için öncelikle gerçek objelerle ve resimlerle çalışılmalıdır. Ayrıca resmin ve kelimenin yazılışı kartın aynı yüzünde olmalıdır.Bazı otistik bireyler konuşmanın iletişim için kullanıldığını bilememektedirler. Dil öğrenme, dil egzersizleri iletişimi teşvik etmek için kullanılarak kolaylaştırılabilir. Eğer çocuk bir bardak talep ederse ona bir bardak verin. Eğer çocuk bir bardak istiyorsa ama tabak diyorsa ona tabak verin. Kişi kelimeleri kullandığında buna bağlı olarak somut şeyler oluştuğunu öğrenmelidir. Otistik bireyler için kelimelerin yanlış kullanıldığını öğrenmek, yanlış kelime sonucunda yanlış obje elde ederse daha kolay olacaktır.Otizmli kişilerin bir çoğu bilgisayar mouse’u kullanmada zorlanırlar. Hem tıklayarak hem de döner başlığını çevirerek kullanılan mouse’ları tercih edin. El motor kontrolü problemli olan otistik çocuklara hem mouse’u kavrayıp hem de tıklamak zor gelebilir. Konuşmayı anlamada güçlük çeken çocuklar, “d” ve “l” gibi sert ünsüz harfleri ayırt etmekte zorlanırlar. Konuşma terapistim bu harfleri uzatarak ve vurgulayarak söyler ve bunları duymayı öğretirdi. Bir çocuk saf sesleri duyma sesleri testinden geçmiş olsa da sert ünsüzleri duymada zorluk yaşayabilir. Sesli harflerle yuvarlayarak konuşan çocuklar ünsüzleri duymuyordur.Birçok aile, televizyonda alt yazıyı kullanarak çocuklarına okumayı öğrenmede yardımcı olduklarını söylüyor. Çocuk alt yazıları okuyabiliyor ve yazılı kelimeleri konuşmayla eşleştiriyor. Alt yazılı sevdiği bir programı kasede kaydetmek faydalı olacaktır, çünkü kaset tekrar tekrar oynatılıp durdurulabilir. Bazı otistik bireyler mouse’un bilgisayardaki oku hareket ettirdiğini anlayamaz. Eğer ekrandaki okun aynısı bir kağıda çizilerek bu kağıt mouse’un üstüne yapıştırılırsa bunu daha kolay öğrenebilirler.Görsel algılama süreci problemli olan çocuklar ve yetişkinler Tv tipi bilgisayar ekranındaki kırpışmaları da görebilirler. Lap top ve düz ekran televizyonlar daha az kırpışma yaptığı için bazen bunlarda daha iyi görebilirler. Yürüyen merdivenlerden korkan çocukların çoğunda görsel algılama süreci problemi vardır. Yürüyen merdivenlerden korkarlar çünkü ne zaman bineceklerini ve ineceklerini bilemezler. Bu kişiler aynı zamanda florasan ışıklara da dayanamazlar. Irlen lensleri kullanmak yardımcı olacaktır.Görsel algılama sürecinde problemi olan çocuklar kontrastı artırmak için renkli kağıt üzerine siyah renkte yazılmış metinleri daha kolay okuyabilirler. Açık mavi, açık gri, açık yeşil kağıtları deneyin. Farklı renklerle deneme yapın. Parlak sarıdan kaçının, gözlerini rahatsız edebilir. Ayrıca Irlen lensleri ya da gözlükleri okumayı kolaylaştırabilir.Otistik çocuklara genelleme yapmayı öğretmek çoğu zaman problemdir. Örneğin bir çocuğa sokakta karşıdan karşıya koşarak geçmeme kuralını öğretmek için bu çeşitli yerlerde uygulanmalıdır. Eğer sadece bir yerde bu öğretilirse, çocuk kuralın sadece o yer için geçerli olduğunu düşünecektir. Sık karşılaşılan diğer bir problem de evde tuvaleti doğru şekilde kullanan çocukların okulda tuvalete girmeyi reddetmesidir. Bu tuvaleti doğru şekilde algılayamamadan kaynaklanıyor olabilir. Mesela otistik çocuklar tuvalet gibi herhangi bir objeyi algılamada ilgisiz küçük bir ayrıntıya takılıyor olabilir. Bu detayı bulmak için çok iyi gözlem yapılmalıdır. Örneğin bir çocuğun sadece evdeki siyah kapaklı tuvaleti kullandığı fark edilmiş, sonra okuldaki tuvaletin kapağı siyah bantla kaplanmış ve böylece tuvaleti kullanması sağlanmıştır. Daha sonra bantlar yavaş yavaş çıkarılarak beyaz kapaklı tuvaletlerin de tuvalet olarak algılanması sağlanmıştır. Ağır otistikler için sıralama yapmak çok zordur. Birkaç aşamadan oluşan bir görev verildiğinde anlayamazlar. Görsel olarak sunmak yerine dokunarak ve fiziksel destekle öğretilmelidir. Ayakkabı giymek de aynı şekilde öğretilebilir. Öğretmen ellerini çocuğunkine koymalı ve çocuğun elleri ayaklarına dokundurulmalı, ayağı hissettirilmeli ve ayağının şeklini anlamalıdır.İkinci adım, ayakkabının içini ve dışını hissetmesidir. Ayakkabıyı giymek için çocuğun elleri ayakkabıya konmalı ve el üstü el metoduyla ayakkabı çocuğun ayağına geçirilmelidir. Bu, çocuğun ayakkabı giyme işleminin bütün aşamalarını anlamasını sağlayacaktır.Yemek sorunu da yaygın problemlerden bir diğeridir. Bazı durumlarda çocuk bir yiyeceği belirleyen ufak bir detaya takılabilir. Mesela bir çocuğun üzerindeki etikete takıldığı için Çikita muz yediği, elma ya da portakal gibi diğer meyveleri ancak bu etiketlerden üzerine yapıştırıldığında yemeye başladığı gözlenmiş. Mesela değişik türde yiyecekleri sevdiği bir yiyeceğin paketine ya da kutusuna koyarak sunmayı deneyebilirsiniz.

http://www.ozelegitimci.org